تاریخچه اورژانس در جهان و کشور ایران
تاریخچه اورژانس در جهان
دوران باستان:
در افسانه‌های روم باستان آمده است که برای حمل بیماران از گردونه‌های جنگی استفاده می‌شده است و بدین‌وسیله آنان را از صحنه‌های نبرد دور می‌کردند و به درمان آنان می‌پرداختند.
در دوران باستان مراکز درمانی به‌طور مجزا و مشخص، وجود نداشتند. در یونان باستان نیز معابد، محل درمان بیماران بودند. شاید اولین مراکز درمانی مستقل، در سری‌لانکای امروزی در سال های حدود ۴۳۰ قبل از میلاد حضرت مسیح شکل گرفته باشند.
پس از آن در قرن اول قبل از میلاد، رومی‌ها نوعی بیمارستان یا مرکز درمانی برای ارائه خدمات درمانی به گلادیاتورهای زخمی در شهرها ایجاد کردند و نام Valetudinaria بر آن نهادند.
با شکل گرفتن مراکز درمانی، مسأله انتقال بیماران به این مراکز نقش جدی‌تری به خود گرفت و اقوام مختلف روشهای مختلفی برای این مسأله برگزیدند.
قبایل سرخپوست از نوعی سورتمه، مصریان از کجاوه‌های سوار بر شتر(pannier) و سایر ملل از روشهای دیگر برای حمل بیمار استفاده کردند.
در قرن ۱۵ میلادی پادشاه اسپانیا، شاه فردیناند و همسرش ملکه ایزابل نوعی بیمارستان سیار به نامambulancia طراحی کردند که در صحنه نبرد به کمک سربازان زخمی می‌شتافت.
قرن هیجدهم و نوزدهم:
در جریان جنگهای ناپلئونی در اوایل قرن نوزدهم، رئیس جراحان ناپلئون بنام جین لاری"آمبولانس پرنده"یا ambulance volanteرا تشکیل داد که بر انجام جراحی اورژانسی در نزدیکی محل جنگ تاکید داشت.گرچه این آمبولانس چیزی بیش از یک گاری اسبی پوشش دار نبود اما نام لاری بعنوان تشکیل دهنده نخستین سیستم پیش بیمارستانی که از تریاژ(اولویت بندی مصدومین) و نقل و انتقال استفاده نمود، ثبت شد.
ر فاصله سالهای ۱۸۶۱ تا ۱۸۶۵ در جریان جنگ تمدن در ایالت متحده ، پرستاری بنام کلارا بارتونکارهماهنگی مراقبت از بیماران و افرادآسیب دیده را بر عهده داشت.علیرغم عدم توافق رهبران ارتش او بر حضور در خط مقدم ، جایی که مردان زخمی از نبود ساده ترین توجهات پزشکی در رنج بوده و اغلب می مردند، اصرار داشت. او روند تریاژ و انتقال سربازان را به بیمارستان های موقت در خانه ها ، کلیساها و طویله های مجاور ، خارج از صحنه جنگ ، سازماندهی نمود.نخستین سرویس آمبولانس شهری نیز حدوداً در همان زمان (۱۸۶۵) در سینسیناتی اوهایو شکل گرفت .چهار سال بعد در سال ۱۸۶۹ سرویس آمبولانس دپارتمان، دپارتمان سلامت شهر نیویورک در خارج از بیمارستان بلوو شروع بکار کرد.هر دو مورد از این آمبولانس ها شامل درشکه های اسبی بوده که به طور خاصی طراحی شده و حامل پزشکانی با اطلاعات در زمینه های مختلف بیمارستانی بود.
قرن بیستم:
در جنگ جهانی اول، زمان متوسط ۱۸ ساعت برای تخلیه سربازان با مرگ و میر بالای آنها همراه بوده است. در نتیجه در جنگ جهانی دوم سیستمی طراحی شد که در آن آمبولانس های جنگی سربازان را از خط مقدم به بخش ارائه مراقبتهای بیشتر منتقل می کردند.البته بسیاری از این بخش ها از محل جنگ خیلی دور بودند و این خود باعث تاخیر شدید در مراقبت از بیمار می شد. در بسیاری از موارد، از زمان ایجاد آسیب تا انجام جراحی سرنوشت ساز، چندین روز طول می کشید.
طی جنگ کره و ویتنام ، پیشرفت های زیادی در زمینه سیستم توزیع مراقبت از بیماران صورت گرفت.سربازان زخمی در محل جنگ و در زمان وقوع صدمه تحت درمان قرار گرفته و برای جراحی اصلی و با هلی کوپتر به بیمارستان منتقل شدند.این کار در ویتنام اغلب در عرض ۱۰ تا ۲۰ دقیقه صورت می گرفت.پس از تثبت وضعیت بیمار و امکان حرکت دادن او (عموما در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت) به منظور درمان بیشتر،بیمار را توسط جت به پایگاه نیروی هوایی کلارک در فیلیپین منتقل می نمودند.کاهش زمان لازم برای دریافت مراقبتهای تعیین کننده در کنار پیشرفت در زمینه روشهای پزشکی ، مرگ و میر را تاحد قابل ملاحظه ای کاهش داد.کلاً پیشرفتهای مهم در زمینه مراقبت در ترومادر هنگام جنگ روی داد.
تا اوایل دهه ۱۹۶۰ خدمات و مراقبت آمبولانس اورژانس در ایالات متحده تفاوت گسترده ای داشت.در برخی نقاط ، مراقبت را گروهانهای کمکهای اولیه پیشرفته و آموزش دیده دارای آمبولانس مدرن و مجهز انجام می دادند.در تعداد اندکی از مناطق شهری ، خدمات آمبولانس بیمارستانی دارای کارکنان انترن و کادرهای پزشکی مراقبتهای اولیه وجود داشت. در مناطق زیادی ، تنها مراقبت اورژانس و خدمات آمبولانس را مراکز محلی برگزاری مجلس ختم با استفاده از نعش کش هایی انجام می دادندکه با تغییر شکل برای حمل برانکار به جای آمبولانس به کار می رفتند.در سایر مناطق ،پلیس یا آتش نشانی از وانت های مسقف دارای برانکار و جعبه کمکهای اولیه استفاده می کردند.کارکنان آنها هم اکثراً یک راننده و یک فرد دارای آموزش متوسط کمکهای اولیه بودند.در مناطق اندکی نیز برای جابجایی بیمار ، آمبولانس خصوصی با همان تعداد کارکنان وجود داشت که وظیفه اصلی آنها انتقال بیمار به بیمارستان بود.
سرانجام وقتی هزینه ها و تقاضا برای سرویس های بیشتر ، بسیاری از آمبولانس های وابسته به بنگاههای کفن و دفن را مجبور به کنار کشیدن نمود ، دپارتمان آتش نشانی و نیروی پلیس متوجه شدند که باید سرویس آمبولانس ارائه دهند.در بسیاری از مناطق ، سرویس های آمبولانس داوطلب ، متشکل از آژانسهای محلی و مستقل ارائه دهنده مراقبت پیش بیمارستانی تشکیل شد.
سیستم EMSبصورت امروزی با انتشار گزارش " مرگ و ناتوانی در اثر حادثه، بیماری فراموش شده جامعه امروزی" در سال۱۹۶۶ آغاز شد.این گزارش که حاصل کار مشترک انجمن های تروما و شوک آکادمی ملی علوم یا انجمن تحقیقاتی ملی بود، عدم کفایت جدی مراقبت و انتقال اورژانس پیش بیمارستانی در مناطق مختلف بر کنگره و مردم آشکار شد.در نتیجه کنگره دو اداه فدرال را مسئول رسیدگی به این موضوعات کرد.اداره ملی ایمنی ترافیک بزرگراه (NHTSA) از DOTیا همان دپارتمان حمل و نقل ، با قانون امنیت بزرگراه مصوب ۱۹۶۶ و اداره خدمات بهداری و بهزیستی ، با قانون پزشکی اورژانس مصوب ۱۹۷۳ منابع مالی و برنامه های مربوط به ارتقای سیستمهای مراقبت اورژانس پیش بیمارستانی را تهیه کردند.
تاریخچه اورژانس در ایران
در حادثه دردناک فرو ریختن سقف سالن انتظار فرودگاه مهرآباد ( بدلیل ارتعاشات ناشی از سر و صدای موتور جت‌های غول پیکر ) در ساعت ۲ و ۵۰ دقیقه بعدازظهر روز چهاردهم آذرماه سال ۱۳۵۲ بود که طی آن ۱۶ نفر کشته و ۱۱ تن مجروح شدند. این حادثه به دلیل انعکاس وسیع در رسانه‌های داخلی و خارجی آن سال، در ردیف یکی از تلخ‌ترین وقایع کشورمان به ثبت رسید.
و این در حالی بود که هیچ سیستم از قبل طراحی شده ای برای کمک و انتقال به مجروحین در اینگونه حوادث ناگهانی وجود نداشت، بعد از این حادثه گروهی متشکل از ۴ پزشک ایرانی به ایالت تگزاس کشور آمریکا که در آن زمان دارای اورژانس پیش بیمارستانی بود سفر کردند و پس از بررسی سیستم اورژانس این ایالت و رایزنی سرانجام پس از ۶ ماه به همراه دو مربی آموزش فوریتهای پزشکی به نامهای جیم پاترسون و ماکس به ایران بازگشتند که بعدا از میان این دو مربی فقط جیم پاترسون برای ادامه کار در ایران ماند.
پس از یک دوره فراخون نیروهای دیپلمه و برگزاری آزمون ورودی ، افراد حاضر بمدت ۶ ماه آموزشهای فشرده ای را طی کردند و از آن پس سیستم فوریتهای پزشکی کشور در سال ۱۳۵۴ شمسی با عنوان مرکز اطلاعات اورژانس راه اندازی شد و ایران بعنوان چهارمین کشور دارنده سیستم اورژانس پیش بیمارستانی بعد از آمریکا ، کانادا و استرالیا در جهان شناخته شد که این خود افتخاری بزرگ است.کشور آمریکا در دومین تجربه خود در تشکیل یک سیستم اورژانس پیش بیمارستانی بسیاری از کمبودها و نقصهای تجربه اول را که برای خودش بود در ایران برطرف کرد.
مرکز اطلاعات اورژانس تهران کار خود را با ۳۰ تکنسین فوریتهای پزشکی (که توسط مربی آمریکایی بنام جیم پاترسون آموزش دیده بودند) و ۲۰ دستگاه آمبولانس ماژولر شروع کرد و سپس با آموزش نیروهای بومی شهرهای دیگر کشور در دوره های ۶ ماهه و تربیت تکنسین لازم ، اورژانس پیش بیمارستانی در این شهرها نیز راه اندازی شد.
قابل ذکر است در آن زمان شماره سه رقمی ۱۲۳ برای تماس با اورژانس اختصاص داده شده و از آمبولانسهای بنز ون و ماژولر (نوعی آمبولانس GMC) برای خدمت رسانی به مردم استفاده می شد که بعدا شماره تماس با اورژانس از ۱۲۳ به ۱۱۵ تغییر کرد.
مرکز اورژانس و پرسنل آن در اوایل انقلاب ، فعالانه در امر انتقال و درمان مجروحین انقلاب شرکت داشته و در طول دفاع مقدس نیز خدمات بسیار ارزشمندی را به رزمندگان و ایثارگران ارائه نموده است. همچنین اولین ستاد تخلیه مجروحین در فرودگاههای کشور نیز در همان زمان راه اندازی گردید و در این راه شهدا و جانبازان گرانقدری را نیز تقدیم انقلاب نموده و بسیاری از امکانات خود از جمله آمبولانس و تجهیزات خود را از دست داد.
پس از رفع شرایط جنگی و افزایش جمعیت شهرها ، اورژانس امکانات و تجهیزات خودرا معطوف به ارائه خدمات فوریتهای پزشکی به صورت کاملا رایگان به مردم و نیازمندان نمود و در جهت گسترش ارائه خدمات فوریتهای پزشکی در سراسر کشور گام برداشت. تعدادی از تحولات سالهای اخیر در این حوزه شامل ورود آمبولانس های اسپرینتر به ناوگان اورژانس کشور در سال ۸۴ و ورود اتوبوس آمبولانس برای ارایه خدمات در حوادث ویژه بوده است .اورژانس پیش بیمارستانی در حال حاضر با بیش از3 هزار پایگاه 50 بالگرد اورژانس،بیش از 400اورژانس موتوری و ۲ اورژانس دریایی در حال خدمت رسانی به مردم شریف می باشد.
